7 koalicjantów, 112 godzin debat o kulturze, 7 unikatowych prezentacji, 820 artystów i kreatorów kultury zaangażowanych w wydarzenia, w których łącznie wzięło udział 130 tys. odbiorców. Skala działań Koalicji w 2016 roku nie ma precedensu w historii kulturalnej współpracy między polskimi miastami. Jednym
z największych sukcesów projektu jest przy tym stworzenie sieci relacji i powiązań między władzami
i animatorami kultury z poszczególnych miast, a także uruchomienie dyskusji na temat samorządowej odpowiedzialności za kulturę polską. – Jestem dumny, że Wrocław stał się miejscem, w którym narodziła się kolejna innowacyjna idea. Tym razem nowego podejścia do spraw kultury – mówi Rafał Dutkiewicz, prezydent Wrocławia. Stolica Dolnego Śląska zwyciężyła w wyścigu o tytuł Europejskiej Stolicy Kultury 2016 i zaprosiła do koalicyjnej współpracy wszystkich polskich kandydatów startujących w konkursie. – Świadomość, że wspólnie możemy tworzyć nowe możliwości dla działań kulturalnych w naszych miastach, chociażby poprzez wzajemną wymianę doświadczeń w zarządzaniu obszarem kultury, to całkiem nowe doświadczenie – podkreśla Dutkiewicz.

Współpraca, dialog i badania

Dzięki projektowi Koalicji Miast Europejska Stolica Kultury Wrocław 2016 stała się sceną, na której krajowa i europejska widownia mogły zobaczyć kulturalne bogactwo nie tylko Wrocławia, ale także Gdańska, Katowic, Lublina, Łodzi, Poznania i Szczecina. Miasta zaprezentowały swoje flagowe projekty, pokazujące ich genius loci, i jednocześnie ugościły u siebie wrocławskich artystów prezentujących Wrocław. W tle wydarzeń artystycznych realizowane były również dwa pozostałe cele Koalicji. Pierwszym było przeprowadzenie przez Uniwersytet Jagielloński projektu badawczego skupiającego się na tak zwanym „Efekcie ESK”, czyli analizie długofalowych ekonomicznych i społeczno-kulturowych skutków oraz zmian, jakie wywołał w miastach proces starań o miano Europejskiej Stolicy Kultury 2016. Drugim celem była wymiana poglądów i dobrych praktyk w ramach utworzonego przez przedstawicieli koalicjantów think tanku Forum Koalicji Miast dla Kultury, który stał się realną platformą dialogu, łączącą polskie samorządy
i instytucje.

Efekt ESK

Autorzy raportu badającego „Efekt ESK” zwrócili uwagę, że konkurs na Europejską Stolicę Kultury 2016 odegrał ważną, a w przypadku niektórych miast wręcz kluczową rolę w procesie kształtowania lokalnych tożsamości i wzmacniania kapitału społecznego. Było to widoczne szczególnie na przykładzie miast boleśnie dotkniętych skutkami transformacji systemowej – Lublina, Łodzi i Katowic. Wszyscy koalicjanci zyskali bezcenną wiedzę i doświadczenia w obszarze marketingu miejsc, tak istotnego dla samorządów, zwłaszcza od czasu otwarcia Polski na inwestorów i turystów wraz z akcesją kraju do Unii Europejskiej. Doświadczenia konkursu na Europejską Stolicę Kultury pozwoliły przełamać praktykowany wcześniej sposób myślenia, który prowadził do opierania kampanii marketingowych na mało innowacyjnych formatach, oderwanych od lokalnej specyfiki. „Okazało się, że najlepszą reklamą miasta są jego mieszkańcy, którzy współtworząc miejską przestrzeń publiczną, tworzą tym samym niepowtarzalną i niepodrabialną atmosferę miasta. To nie aktorzy z billboardów, ale żywi ludzie tworzący kulturę miasta w codziennych interakcjach stali się najlepszymi reklamami swoich miast” – czytamy
w raporcie. Jego autorzy zwrócili także uwagę m.in. na to, że konkurs stał się płaszczyzną, na której mogły współpracować różne środowiska zajmujące się szeroko rozumianą kulturą: urzędnicze, instytucjonalne, aktywistyczne, alternatywne i off-owe. Obserwowalna jest także zmiana w dyskursie o kulturze, polegająca na stopniowym przełamywaniu stereotypowego oddzielania kultury „wysokiej” od miejskiego świata profanum codziennych doświadczeń i refleksji.

Rekomendacje Forum

W trakcie debat programowych prowadzonych przez think tank Forum Koalicji Miast dla Kultury kreatorzy kultury oraz samorządowcy z siedmiu miast zebrali wnioski dotyczące czterech obszarów. W zakresie „Efektywności działań” zwrócili uwagę m.in. na potrzebę stworzenia nowego standardu badań kultury dla Polski i wprowadzenia obowiązku prowadzenia takich badań jako kryterium oferty dla mieszkańców. Podkreślili także konieczność umieszczenia w budżecie każdego miasta środków na wspomniane badania. W obszarze „Potrzeb odbiorców” przedstawiciele koalicjantów położyli nacisk m.in. na dopasowywanie oferty kulturalnej do miejsc realizacji i zapewnienie wieloaspektowego wsparcia liderom lokalnych społeczności. Obszar trzeci – „Prawo” powinien zdaniem uczestników Forum  m.in. lepiej precyzować role samorządu jako nadzorcy instytucji kulturalnych, formalizować działania kulturalne podejmowane przez osoby fizyczne oraz stwarzać warunki do podnoszenia kompetencji kadr obsługujących  kulturę
w samorządach. W ostatnim z analizowanych obszarów – „Kulturze w miastach” zwrócono uwagę, że na każdym etapie budowania strategii rozwoju kultury należy uwzględniać kontekst lokalny i diagnozę sił kreatywnych istniejących w danym mieście, oraz że nie istnieje już podział na kulturę „wysoką” i „niską”, ale na „codzienną” i „świąteczną”. Podkreślono także konieczność regularnej wymiany doświadczeń, poznawania sposobów rozwiązywania podobnych problemów i dzielenia się wiedzą.

Kulturalne sieciowanie

– Koalicja Miast to jeden z najciekawszych projektów modernizacji lokalnych polityk kulturalnych prowadzonych na poziomie samorządu terytorialnego, m.in. dlatego, że urzędnicy i prezydenci nie zostali do niego zaproszeni w charakterze słuchaczy, ale występują w roli organizatorów i ekspertów – mówi Artur Celiński, ekspert w zarządzaniu politykami kulturalnymi i konsultant przy programie Koalicji Miast. Zwraca także uwagę na zalety przyjęcia formuły szeroko zakrojonej współpracy i dialogu w obszarze kultury: – Bez realnej debaty poświęconej takim nowym zjawiskom, jak poszerzanie się pola kultury, bez rozmowy
o ograniczeniach związanych ze stosowaniem nowoczesnych narzędzi, bez wspólnych badań ułatwiających ocenę efektywności zastosowania danych rozwiązań i w końcu bez możliwości ich wdrażania, jaką daje skład Koalicji Miast, trudno będzie mówić nie tylko o modernizacji polityk kulturalnych, ale również o dalszym rozwoju kultury i pogłębiania związanych z nią praktyk uczestnictwa.

Zaletą i jednym ze źródeł sukcesu projektu jest także atmosfera, w jakiej od początku jest realizowany. – Koalicja narodziła się z przyjaźni i na niej bazuje. Jesteśmy jednym organizmem, przyjaźnimy się
z twórcami, kreatorami, samorządowcami. Rozmawiamy otwarcie i jesteśmy otwarci na różne sposoby realizacji wspólnego celu: troski o miasto i kulturę. W ten sposób tworzymy pierwszą w Polsce sieć łączącą miasta kulturalnie – mówi Dominika Kawalerowicz, kierownik działu programowego Europejskiej Stolicy Kultury Wrocław 2016.

Nadchodzący rok 2017 będzie dla Koalicji kolejnym ważnym krokiem w rozwijaniu i zacieśnianiu współpracy. Po roku „karnawału ESK” członkowie i organizacje zrzeszone w projekcie zamierzają intensywnie kontynuować spotkania i wymianę doświadczeń, już w gronie powiększonym o kolejnego koalicjanta – Toruń.