Słowa Jana Pawła II zapisane w encyklice Centesimus Annus były mottem ostatniego spotkania zorganizowanego w ramach Seminariów toruńskich o historii i kulturze. 31 lipca 2023 roku, w debacie zorganizowanej przez Instytut De Republica oraz Fundację Kujawsko-Pomorskie Centrum Aktywności udział wzięli: ks. prof. dr hab. Piotr Mazurkiewicz, dr hab. Michał Wyrostkiewicz, prof. ucz. oraz ks. Jacek Gniadek SVD. Moderatorem spotkania był dr hab. Krzysztof Szczucki – pełnomocnik Prezesa Rady Ministrów ds. legislacji i edukacji prawniczej, Prezes Rządowego Centrum Legislacji.

– Nie bez powodu Jan Paweł II znalazł się w gronie patronów naszych toruńskich seminariów. Te spotkania miały nam przypomnieć, jaką był postacią, jakim był człowiekiem. Dzisiaj szczególnie ważne jest dla nas jego nauczanie społeczne, które było jego misją kapłańską na długo, zanim został papieżem. Dobrze wiemy, jak obraz pracownika-robotnika został wypaczony na przestrzeni ostatnich dziesięcioleci. Trzeba było dużo wysiłku, aby odkłamać rozumienie pracy, relacje pomiędzy pracownikiem a pracodawcą, zaś po 1989 roku – odkłamać relacje pomiędzy państwem i Kościołem, pomiędzy nauczaniem Kościoła a gospodarką i rolą regulacyjną Kościoła w odniesieniu do stosunków społecznych – przekonywał dr hab. Krzysztof Szczucki.

Inspirację spotkania zatytułowanego „Nauczanie społeczne Jana Pawła II”, poza wspomnianą encykliką Centesimus Annus, stanowiły także inne dzieła polskiego papieża, między innymi Laborem Exercens oraz Sollicitudo Rei Socialis. Zaproszeni do debaty goście szukali odpowiedzi na pytania dotyczące relacji państwa oraz Kościoła, określali granice udziału Kościoła w szerzeniu wiedzy na temat tego, jak powinno wyglądać prawo, ekonomia, gospodarka. Jak rozumieć prawidłowe funkcjonowanie relacji w obszarze Kościół-państwo? Jak powinien wyglądać wpływ Kościoła na decyzje, które są podejmowane w państwie? Czy Kościół może, powinien a jeśli tak, to w jakim zakresie pouczać polityków i uczestników życia publicznego? Dyskutanci, udzielając odpowiedzi na powyższe kwestie, odwoływali się przede wszystkim do Katolickiej Nauki Społecznej.

Kościół nie powinien wtrącać się do polityki – to nie jest przestrzeń jego działania

To jedna z postawionych tez, z którą zmierzyli się zaproszeni do dyskusji prelegenci. Do stwierdzenia ustosunkował się ks. prof. dr hab. Piotr Mazurkiewicz: – Kościół powinien interesować się życiem politycznym. Jest to szczegółowo opisane w nauczaniu społecznym kościoła, także u Jana Pawła II. Świeccy stanowią znakomitą większość Kościoła. Oznacza to, że Kościół ma obowiązek angażowania się w życie polityczne, co nie jest równoznaczne z angażowaniem się w życie partyjne. W Konstytucji RP Kościół uznany jest za publicznego aktora, podmiot życia publicznego. Jeśli Kościół ma współpracować instytucjonalnie z państwem, to siłą rzeczy jest obecny w przestrzeni politycznej.

Mazurkiewicz podkreślił, z czym zgodzili się pozostali prelegenci, że zaangażowanie polityczne księży nie powinno kolidować z ich posługą kapłańską. Wspomniał o tak zwanej ascezie politycznej oraz przywołał przykłady zaangażowania Kościoła w sprawy państwowe w krajach Zachodnich: – W Niemczech konferencja episkopatu otrzymuje do zaopiniowania wszystkie projekty ustaw. Biskupi amerykańscy mają z kolei zwyczaj publikowania przed wyborami wskazań dla wiernych, zajmują także publicznie stanowiska w wielu sprawach, które aktualnie są dyskutowane. W Warszawie staramy się mówić po prostu o zasadach. Nie są to konkretne wskazania, jak ma wyglądać dana ustawa.

Czy polska demokracja jest wypełnieniem testamentu Jana Pawła II?

Odpowiadając na to pytanie, prelegenci odwołali się do tak zwanej sprawiedliwości proceduralnej, która odnosi się do zastąpienia demokracji regułami, co ostatecznie ma doprowadzić do uniknięcia totalitaryzmu. Zauważono, że obie te tendencje są obecne w historii Europy od dziesięcioleci. Zarówno demokracja jak i totalitaryzm odnoszą się do ogółu społeczeństwa, zaś przemoc jest tylko na etapie przejściowym w okresie totalitarnym. Stąd też przemoc nie staje się żadnym wyróżnikiem w totalitaryzmie. – Kiedy w dyskursie publicznym pojawia się pojęcie demokracji proceduralnej, od razu zaznacza się, iż jest to ta niewłaściwa. A to jest dobre narzędzie służące wartościom. W encyklice „Veritatis Splendor” Jan Paweł II wyraźnie mówi o tym, że tylko w blasku prawdy można podejmować właściwe decyzje, które powodują dobro. Chodzi o poszukiwanie prawdy o człowieku, społeczeństwie. Gdy znamy prawdę, demokracja staje się narzędziem do podejmowania właściwych decyzji – wskazał dr hab. Michał Wyrostkiewicz, prof. ucz.

Czy przynależność Polski do Unii Europejskiej sprzyja wdrażaniu Katolickiej Nauki Społecznej w życiu publicznym w Polsce?  – Jan Paweł II wierzył, że można zbudować społeczeństwo oparte na zasadach solidarności oraz pomocniczości. Patrząc z perspektywy czasu wydaje mi się, że to nie zostało zrealizowane. Jan Paweł II mówił, że solidarność oraz sprawiedliwość społeczna są cnotami, więc nie można ich zbudować za pomocą instytucji unijnych. Zewnętrzne struktury nie są w stanie rozwiązać problemów społecznych – podkreślił ks. Jacek Gniadek SVD.

Ważną częścią spotkania było wręczenie nagród szczególnie zasłużonym naukowcom związanym z Toruniem. Minister Edukacji i Nauki Przemysław Czarnek nadał medale „Zasłużony dla Nauki Polskiej Sapientia et Veritas” za szczególne zasługi dla szkolnictwa wyższego i nauki, w tym za wybitne osiągnięcia w zakresie działalności naukowej, dydaktycznej lub organizacyjnej. Złoty medal otrzymała dr hab. Alicja Grześkowiak, prof. ucz., srebrny zaś dr hab. Sylwia Galij-Skarbińska, prof. ucz. Laudacje na cześć odznaczonych wygłosili kolejno dr hab. Krzysztof Szczucki – pełnomocnik Prezesa Rady Ministrów ds. legislacji i edukacji prawniczej, Prezes Rządowego Centrum Legislacji oraz prof. zw. dr hab. Wojciech Polak – Zastępca Przewodniczącego Kolegium Instytutu Pamięci Narodowej.